დენი დიდროს ხსოვნას ეძღვნება
უმთავრესი სამეცნიერო სიძნელე, რომელიც წარმოიშვა საბჭოთა სისტემის უარყოფის შემდეგ, არის ის, რომ საზოგადოებრივი აზროვნება, პოლიტიკური მეცნიერება დარჩა იმ საყრდენისა და ორიენტირის გარეშე, რასაც საკაცობრიო ისტორიის განვითარების ფორმაციული თეორია ეწოდება. XX საუკუნის 90-იანი წლების ეროვნულ მოძრაობაში იყო ბევრი მცდელობები, რომ საყოველთაო ისტორიის განმარტების მარქსისტული ფორმაციული თეორია და მასთან ერთად მარქსისტულ-ლენინური იდეოლოგია შეცვლილიყო ისტორიის განვითარების რელიგიური თეორიით, რომელიც ქრისტიანობაში ავგუსტინეს "ღვთის ქალაქიდან” იღებს დასაბამს.
მარქსისტული ფორმაციული თეორია საღვთო ისტორიზმის მოძღვრებამ ვერ შეცვალა. პოსტსაბჭოთა ქართულ საზოგადოებრივ აზროვნებაში ჯერ არ მომხდარა იმ სიძნელის გააზრება, რომელიც წარმოშვა ფორმაციული თეორიის უარყოფამ. ეს სიძნელე ვერ დაიძლევა მეცნიერთა მიერ რელიგიის სახელით საბჭოთა ისტორიის გმობით. ამ სიძნელემ და მისი დაძლევის დიდმა აუცილებლობამ კვლავ მთელი სიმწვავით შეგვახსენა თავი ცივილიზაციათა შეჯახების ჰანტინგტონისეული თეორიის გავრცელების შემდეგ. ჰანტინგტონის მეთოდოლოგიური დებულება ცივილიზაციური ომების შესახებ მოწოდებულია შეცვალოს ფორმაციული თეორია და მოგვცეს ევროპული ისტორიოგრაფიისათვის უჩვეულო ისტორიის გაგება. ჰანტინგტონის თეორია რომ, მაგალითად, XX საუკუნის 70-იან ან 80-იან წლებში წარმოშობილიყო, ის ასეთ საერთაშორისო გამოძახილს ვერ ჰპოვებდა. ორი სისტემის - დასავლეთისა და საბჭოთა იმპერიის კონფრონტაცია ფორმაციულ თეორიას უდიდეს სასიცოცხლო ძალას ანიჭებდა და როგორც საბჭოთა, ასევე დასავლური სამეცნიერო აზროვნებისათვის საიმედო ორიენტირს წარმოადგენდა. უმთავრესი, რასაც გულისხმობს ჰანტინგტონის მეთოდოლოგიური დებულება ცივილიზაციური ომების შესახებ, არის ის, რომ დასავლური ნეოლიბერალიზმის ყველა მტკიცებათა მიუხედავად, ახალი ფორმაციის ჩამოყალიბება შეუძლებელია, განმანათლებლობა დასრულდა და ევროპეისტული, რევოლუციონისტური სეკულარიზმის XVIII საუკუნიდან მომდინარე უწყვეტი ხაზი შეწყდა. მაშასადამე, ევროპას აღარ შეუძლია პოზიტიური ფორმაციული მოდელის შექმნა, რომელსაც საკაცობრიო მნიშვნელობა ექნება. პირველ რიგში, ეს უნდა დაინახოს მკვლევარის მახვილმა თვალმა ჰანტინგტონის შესწავლისას, თორემ ცივილიზაციათა შეჯახების თეორია ევროპულ ისტორიის ფილოსოფიაში ჯერ კიდევ ტოინბისთან არსებობდა. (იხ. მისი „ცივილიზაციათა შეჯახება“ 1947 წ.) ტოინბი კი არა მხოლოდ ანგლოსაქსურ, არამედ მთლიანად ევროპულ მეცნიერებაში შერისხული და ტრეტირებული იყო სწორედ იმის გამო, რომ იგი ისტორიის გაგების ფორმაციულ ფარგლებს ძალზე შორს სცდებოდა. არა მხოლოდ ბოლშევიკური, არამედ ევროპული ისტორიოგრაფიის საკვანძო დებულება და ცენტრალური ცნება არის ფორმაციათა ცვლა.
ისტორიოგრაფიაში დამკვიდრებულია აზრი, რომ თავის დროზე, კრიზისული ელინიზმი შეცვალა ქრისტიანობამ, როგორც უფრო მოწინავე მოძღვრებამ. ეს აზრი ისტორიული მოვლენის ფორმაციულ პროკრუსტეს სარეცელში მოქცევის ტიპური ნიმუშია. ელინიზმისა და ადრეული ქრისტიანობის ისტორიის მიუკერძოებელი შესწავლა დაგვანახებს, რომ აზრი კრიზისული ელინიზმის პროგრესული ქრისტიანობით შეცვლის შესახებ, არის ხარკის გაღება ფორმაციული მეთოდოლოგიისათვის, რომელიც მთელი საკაცობრიო ისტორიის მოცვას ისახავს მიზნად და არ უყურებს ცივილიზაციურ, რელიგიურ განსხვავებებს. ე.ი.რელიგიათა ბრძოლას ფორმაციული განვითარების მეთოდოლოგია განიხილავს საზოგადოებრივი წყობილების ცვლის განასერში. ამ გზით რელიგიის მნიშვნელობა ფორმაციულ თეორიაში ძალზე კნინდება. საკვლევი საკითხის ასეთი გამარტივებითა და მეტად უხეში სტანდარტიზაციით მიიღწეოდა ის შედეგი, რომლისკენაც ისწრაფოდა ევროპული რაციონალიზმი. მხოლოდ ამ გზით იყო შესაძლებელი ისტორიულ ხდომილებათა დიდი სიმრავლის სისტემატიზება. ხდომილებათა და მოვლენათა სტანდარტული სისტემატიკა, მისი იძულებითი ხასიათის მიუხედავად, ისტორიოგრაფიაში უდავოდ წინ გადადგმულ ნაბიჯად მიიჩნევა. ფრანგ განმანათლებელთა შემდეგ, XIX საუკუნის ფორმაციულ თეორიაში ითქვა მეცნიერული სიმკაცრით, რომ ისტორია შემეცნებადია, რაციონალიზებადია, ლოგიცირებადია და ისტორიის საღვთისმეტყველო გაგება, ეკლესიის მამათა წმინდა ისტორიზმი უკანა პლანზე გადავიდა.
ისეთი მოვლენა, როგორიცაა თანამედროვე გლობალიზმი, რომელიც ისტორიისათვის მთლად უცნობი ნამდვილად არ არის, არ ექვემდებარება ფორმაციული თეორიის სტანდარტულ სისტემატიკას. გლობალიზმის შესაწავლას აძნელებს ამ მოვლენის სუპრაფორმაციულობა. ეს მოვლენა გვიჩვენებს, რომ კაპიტალი გასცდა კაპიტალიზმს და ნეოლიბერალიზმს, როგორც ფორმაციას. კაპიტალი ფორმაციაზე, საზოგადოებრივ წყობილებაზე მაღლა დადგა. ამავე დროს გლობალიზმი არის ტრანსცივილიზაციური ექსტრემალური მოვლენა და ყველა რელიგიურ მესიანიზმს ის უპირისპირებს ფულის მესიანიზმს. ამიტომ ჰანტინგტონის მეთოდოლოგია, ისევე როგორც ფორმაციული თეორია, გლობალიზმის შესწავლაში ვერ შეგვეწევა.
ყოვლად უსაფუძვლო და გაუმართლებელი იყო 1990-91 წლებში მრავალი საბჭოთა მეცნიერის მიერ გამოთქმული აზრი, რომ მარქსისტული ფორმაციული თეორია არამეცნიერული გამოდგა და მან სოციალისტური სისტემა იზოლაციაში მოაქცია, ჩიხში შეიყვანა. არ მიექცა ყურადღება იმას, რომ ფორმაციული თეორიის გამოყენებით იკვლევდნენ დასავლელი მეცნიერები კაპიტალიზმის გენეზისსა და მთლიანად საკაცობრიო ისტორიას. ეს მეცნიერები სულაც არ ყოფილან მარქსისტები. დასავლური მეცნიერებაც ისევე იყენებს დღემდე საკაცობრიო ისტორიის ფორმაციულ დაყოფას, როგორც ეს ჩვენთვის ცნობილია მარქსისტული ისტორიოგრაფიიდან. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ არა მარტო მარქსისტული, არამედ ლიბერალური ისტორიოგრაფიაც მიიჩნევს, რომ ევროპული ნაციები წარმოიშვნენ განმანათლებლობის პარადიგმის გავრცელების, კაპიტალისტური ურთიერთობების დამკვიდრებისა და ტექნიკური პროგრესის გაშლის შედეგად XIX საუკუნეში. ცხადია, აქვე იგულისხმება საერთოევროპული რევოლუციური ბრძოლა მონარქიების წინააღმდეგ. ნაციების წარმოშობა ახალ დროში რევოლუციებისაგანაა დავალებული. ეს არამარქსისტულ ევროპაში საკამათო არაა. ნაციათა წარმოშობის ამ საფუძვლიანი თეორიის უარყოფა შუა საუკუნეების რეალიებსა და საეკლესიო სწავლებაზე მითითებით, მეტად სუსტი არგუმენტია. ასეთი უარყოფა ნიშნავს ევროპული რევოლუციონიზმის უარყოფას, რომელიც საერთოა საციალიზმისა და ლიბერალიზმისათვის. ამ უკანასკნელის პლურალისტურმა დამოკიდებულებამ რელიგიის მიმართ არ უნდა გვაფიქრებინოს, რომ ლიბერალიზმი ემიჯნება ევროპული რევოლუციონიზმის წარსულს და ეს რევოლუციონიზმი მხოლოდ სოციალისტების, ათეისტების და ტერორისტების კუთვნილებაა. ქართული საზოგადოებრივი აზროვნების საუბედუროდ, ბევრ მეცნიერს ეს დღემდე არა აქვს შეგნებული და კვლევის დროს მათი აპელაციები რელიგიისადმი მწარე ღიმილის მომგვრელია.
1990-91 და შემდგომ წლებში ყურადღება ყოველთვის ექცეოდა ლიბერალიზმსა და მარქსიზმს შორის განსხვავებათა წინ წამოწევასა და მათ უტრირებას და არა იმ ძალზე არსებითი და დამაფიქრებელი ხასიათის მსგავსებებს, რაც არსებობს ამ ორ ანტაგონისტურ მიმდინარეობას შორის. უტოპიური პროექტივიზმი მარქსიზმის მსგავსად, არის ლიბერალ-დემოკრატიზმის იდეოლოგიაშიც.
ფორმაციულ თეორიას ეფუძნება დღემდე მთელი დასავლური სისტემა, იმის მიუხედავად, რომ ბევრი დასავლელი მეცნიერი კვლევაში იწყებს ჰანტინგტონის ცივილიზაციური მეთოდის გამოყენებას და მეტად თამამ დასკვნებს აკეთებს. ამის დაუნახაობა მკვლევარისათვის დანაშაულია. საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა, სამეწარმეო ინიციატივასა და ინდივიდუალიზმზე ლაპარაკი სულაც არ ნიშნავს ფორმაციულ თეორიაზე მაღლა დადგომასა და ავტომატურად საღვთისმეტყველო წმინდა ისტორიზმის კალაპოტში გადასვლას, იმ სულიერებითა და მადლით ავსებას, რომელიც, ფორმაციული თეორიის უარმყოფელთა თანახმად, ასე გვაკლდა მარქსისტული ათეიზმის ბატონობის დროს. ლიბერალიზმიც ისეთივე მატერიალისტური, ექსტრემისტულ-რაციონალისტური მოძღვრებაა, როგორც მარქსიზმი და შესაბამისად, ის უარს ვერ იტყვის ფორმაციულ თეორიასა და მის იდეოლოგიაზე. ეს არის ყველა იმ საზოგადოების ალგორითმი, რომელნიც ევროპეიზმის ორბიტაში არიან მოქცეულნი, საგანმანათლებლო პარადიგმიდან ამოდიან და ქრისტიანობის სეკულარიზაციის გზას ადგანან. მარქსიზმი და ლიბერალიზმი ტყუპი ძმები არიან, რომელნიც ახალი დროის ევროპის ისტორიაში ერთმანეთს ემტერებოდნენ. ასე განსაჯა განგებამ. ამ მტრობაში ორივე ძმას ერთი ქილიასტური და მესიანისტური მიზანი აქვს, რაც კიდევ ერთი დასტურია მათი სისხლისმიერი ნათესაობისა.
ერთ-ერთი მახასიათებელი თანამედროვე პოსტსაბჭოთა საზოგადოებრივი აზროვნებისა არის ის, რომ დიალექტიკის ცნება გაქრა სამეცნიერო და პოლიტიკური ლექსიკონიდან, ფილოსოფიიდან. ეს, ცხადია, მარქსიზმის მოყივნების გამოა.
ასე თანდათანობით წარმოვაჩინეთ, რომ ლიბერალიზმი და დასავლური დემოკრატია ეფუძნება ფორმაციულ თეორიას და არა საღვთისმეტყველო ისტორიზმს, როგორც ამის წარმოჩენას ცდილობდა მრავალი ანტიმარქსისტი. ლიბერალიზმი ფორმაციული მოძღვრებაა და მაშასადამე მას აქვს ყველა ის ნაკლი, რაც გააჩნდა სოციალიზმს. ლიბერალიზმი სოციალიზმის მსგავსად, რეპრესიული ლოგიკითა და ექსტრემისტული რაციონალიზმით ცდილობს სამყაროს მოწყობასა და ახალი ადამიანის შექმნას. თანამედროვე ნეოლიბერალიზმმა გაზარდა ექსპერიმენტალიზმი ადამიანთან მიმართებაში. ეს გულისხმობს, რომ ყველაფერი შემეცნებადი და მანიპულირებადია. ექსპერიმენტის ცნება XX საუკუნის 90-იან წლებში ბოლშევიზმის გმობისათვის იქნა გამოყენებული. ამ გმობაში ის იგულისხმებოდა, რომ ბოლშევიზმის საწინააღმდეგო ლიბერალიზმი სულიერ ცხოვრებას, ბუნებით ყოფას მოიტანდა. მაგრამ ბოლშევიზმის დამარცხების შემდეგ ექსპერიმენტი და რეპრესიული ლოგიკა გაგრძელდა. ადამიანი ისევ სისტემის ჭანჭიკია და არასწორი გამოდგა აზრი, რომ მხოლოდ სოციალიზმსა და მარქსიზმს ახასიათებდა ბოლშევიკთა ნათქვამი „შეუცვლელი ადამიანი არ არსებობს“. ამავე გამოთქმას იმეორებენ ლიბერალებიც, რათა დაჩქარდეს მათთვის სანუკვარი ახალი ადამიანის შექმნა. თანამედროვე გლობალიზმი, რომელიც მხოლოდ დაიწყო, არა მხოლოდ ლიბერალიზმის, არამედ დასავლური ცივილიზაციის უკანასკნელი დიდი ექსპერიმენტია.
ზემოთ მოყვანილი ფაქტები გვიჩვენებენ, რომ ფორმაციულ თეორიას აკრიტიკებენ როგორც მეცნიერულად, ასევე კონიუნქტურულადაც, რაც ბევრზე ბევრ გაუგებრობას ამკვიდრებს. ჰანტინგტონის ცივილიზაციური მეთოდოლოგია, რომელშიც არ არის კაპიტალური ფილოსოფიური ინოვაცია, გაჩნდა მხოლოდ საბჭოთა სისტემის დამარცხების შემდეგ. ჰანტინგტონის თეორია არის ტოინბისეული კონცეპტის რეაქტივაცია ლიბერალიზმისათვის უჩვეულო ახალ სიტუაციაში. გვერდიგვერდ მოდიოდნენ ისტორიაში ლიბერალიზმი და სოციალიზმი 1991 წლის 21 აგვისტომდე - დიდი საბჭოთა იმპერიის დაშლამდე. მარტოდ დარჩენილმა ლიბერალიზმმა ვეღარ შეძლო ფორმაციული თეორიის პრიმატის დაცვა. გამარჯვებულ ლიბერალიზმს გაუჭირდა მარტოდ ყოფნა. ლიბერალიზმიც და მარქსიზმიც ევროპისა და მთლიანად დასავლური ცივილიზაციის ორი ხელი და ორი თვალია. რაციონალური ტოტალიტარიზმის აკვანი ახალი დროის, დეკარტის შემდგომი ევროპაა და არა თათრულ-მონღოლური რუსეთი. მანამდე ევროპაში საღვთო ტოტალიტარიზმი იყო, რომელთანაც რევოლუციონიზმი 1789 წლიდან 1917 წლამდე იბრძოდა.
ფორმაციულობა ისტორიის გააზრებაში აუცილებლად გულისხმობს გლობალურ უნიფორმიზაციას. ფორმაციულ ფარვატერში მდგომი თეორეტიკოსისა და პრაქტიკოსისათვის ისტორიული კანონზომიერება ყველა კულტურაში ერთნაირად მოქმედებს. ფორმაციულობა ასევე გულისხმობს იდეურ მონოპოლიზმსა და ავტორიტარიზმს, მექანიციზმის დამკვიდრებას საზოგადოებრივ ურთიერთობებში. აქედან აუცილებლად გამომდინარეობს ის, რომ ნებისმიერი პროგრესიზმი იდეოლოგიაა, სამყაროს მოწყობის რაციონალური პროექტი (ლიბერალიზმი ან სოციალიზმი) უთუოდ იდეოლოგიურია. ეს რომ ასეა და სხვაგვარად ვერ იქნება, წარმოჩნდა დღევანდელი ამერიკული ნეოკონსერვატიზმის, ევროპის პოლიტიკური ელიტის, მთლიანად დასავლური დემოკრატიის ყველა განაცხადსა და ქმედებაში.
მარქსიზმის განმაქიქებელ საბჭოთა მეცნიერებს 1990 წლიდან მიაჩნდათ, რომ ლიბერალიზმისათვის დამახასიათებელი პლურალიზმი და რელიგიისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულება იყო ის უეჭველი და წყალგაუვალი ფაქტორი, რომელიც პოსტსაბჭოთა ხალხებს დაეხმარებოდა როგორც სულიერების, ასევე საბაზრო სიუხვის მიღწევაში. ფიქრობდნენ, რომ ეს მოხდებოდა ისე, რომ დასავლური პროექტი არ გადაიხრებოდა უკიდურესობისაკენ. სინამდვილეში აღმოჩნდა, რომ ლიბერალიზმი თითქმის სიტყვასიტყვით იმეორებს ყველა იმ უკიდურესობას, რომელიც მარქსისტულ თეორიას ახასიათებდა. დისიდენტობა და ინტელიგენცია მიიჩნევდა, რომ ლიბერალ-დემოკრატიული სისტემა პოსტსაბჭოთა სივრცეში გაათკეცებული ძალით მუდმივად მოახდენდა ახალ-ახალი პრეცედენტების გენერაციას, დაამკვიდრებდა PROSPERITY-ს. მაგრამ სისტემას ამის გაკეთება მხოლოდ საგანმანათლებლო პარადიგმასთან უწყვეტ კავშირში შეეძლო. პოსტსაბჭოთა სივრცეში დასავლეთმა განახორციელა ვესტერნიზაცია საგანმანათლებლო უნივერსალიების შეკვეცის ხარჯზე. საბჭოთა ბანაკი სწორედ საგანმანათლებლო პარადიგმას ავითარებდა არასლავურ ქვეყნებსა და საზღვარგარეთულ აზიაში.
სადღეისო ვესტერნიზაცია განმანათლებლური პროექტის გაუქმებასთან ერთად ამკვიდრებს კონსიუმერულ რადიკალიზმსა და მასობრივ ელიტიზმს. პოსტსაბჭოთა სივრცის ვესტერნიზაცია არ არის დასავლეთის მიერ ესტაფეტის მიღება საბჭოთა კავშირისაგან და საგანმანათლებლო პროექტის გაგრძელება. საბჭოთა იმპერიის დაშლას უნდა მივეყვანეთ პოლიცენტრულ გლობალიზმთან და არა ნეოკონსერვატორთა მიერ ინსპირირებულ გლობალიზმთან, როდესაც თვით ევროპაც კი კნინდება.
ერთადერთი რეალობა ეკონომიკური ძალაუფლებაა, რომელიც გლობალიზმის გზით აბსოლუტიზაციისაკენ მიისწრაფის. ერთადერთი ონტოლოგია კაპიტალია. ფულია ყოფიერება და ის განსაზღვრავს ცნობიერებას. ერთადერთი აქსიოლოგია არის მოგება. ასეთი ინტენსივობის საბაზრო რადიკალიზმი ისტორიაში არ არსებულა. ექსპროპრიატორული და სავახშო-სპეკულაციური კაპიტალი ადამიანის ფაქტორს უარყოფს. დეტერიტორიალიზებული ვირტუალური ეკონომიკა სუვერენიტეტებს არად აგდებს. სუვერენიტეტი აბსოლუტურ მარკეტიზაციას მხოლოდ ხელს უშლის. ბიზნესია ერთადერთი კულტურა, ერთადერთი ეთიკა. კულტურა და ინტელიგენცია, როგორც სულიერი ძალაუფლების გამოხატულება, ვერ იღებს სანქციას ბაზრისაგან, კაპიტალისაგან. საბაზრო ტესტირებასა და სელექციას კულტურა და რელიგია ვერ უძლებენ. დასავლეთის მიერ საგანმანათლებლო პროექტის დახურვის შემდეგ, საბაზრო ევთანაზია რადიკალური რეფორმების სახელით ბარბარიზაციისა და სოციალური ენტროპიისათვის სწირავს მთელ რიგ ხალხებს. ამას დღეს უკვე მრავალ ადგილას ვხედავთ.
ნუ დავივიწყებთ, რომ ორი სისტემის გლობალური დაპირისპირების დროს, XX ს. 40-80-იან წლებში, კაპიტალიზმსა და სოციალიზმს შორის არსებული ანტაგონიზმი ამართლებდა და ანეიტრალებდა ევროპული რაციონალიზმის, ფორმაციული თეორიის უკიდურესობებს - იდეურ მონოპოლიზმს, რეპრესიულ ლოგიკას. ამავე დროს, სწორედ ფორმაციული თეორიით აღჭურვილმა ევროპელმა კოლონიზატორმა, რუსმა ბოლშევიკმა და ამერიკელმა ექსპანსიონისტმა საგანმანათლებლო კულტურტრეგერობა გაიტანეს აზიისა და აფრიკის უშორეს კუთხეებსა და ოკეანის სივრცეებში. სწორედ ფორმაციულმა უნიფორმიზმმა დაძლია მრავალი ხალხის საუკუნოვანი ჩამორჩენილობა.
კი, აკრიტიკებენ ფორმაციულ თეორიას ამ უნიფორმიზმის, მექანიციზმისა და იძულებითი ხასიათის, ასევე მეტისმეტი სქემატურობის გამო და ამ დროს სულიერებასა და რელიგიაზე მიუთითებენ, საუბრობენ სხვადასხვა ხალხებისა და მათი ტრადიციების, კულტურების უნიკალობაზე, მაგრამ არ უნდა დავივიწყოთ, რომ მრავალ ხალხს არ ჰქონია ისტორია, რომ მრავალი კულტურა მხოლოდ და მხოლოდ ორიგინალური, იმპერიული კულტურის პერიფერიული პლაგიატი და იმიტაცია იყო. თვით ეს ორიგინალური, იმპერიული კულტურები (არაბულ-სპარსული, ინდური, ჩინური) ხანგრძლივ სტაგნაციას განიცდიდნენ. ფორმაციული თეორიის ლოგიკამ ყველა ხალხი და ყველა კულტურა განვითარების ერთიან მაინსტრიმში მოაქცია. სხვაგვარად ევროპეისტული პროზელიტიზმი და საგანმანათლებლო კულტურტრეგერობა წარმოუდგენელი იყო.
ზემოთ ვთქვით, რომ ლიბერალიზმიც ისეთივე მატერიალისტური მოძღვრებაა და ეყრდნობა ფორმაციულ თეორიას, შესაბამისად, იდეოლოგიას. გავიხსენოთ, რომ გარდაქმნის დოქტრინის გამოცხადების დროიდან (1985 წ.), მსჯელობანი საზოგადოების დეიდეოლოგიზაციასა და დეპოლიტიზაციაზე ფორმაციული თეორიის უარყოფასთან ერთად მიმდინარეობდა. მაგრამ ფორმაციული თეორიის უარყოფისათვის დეიდეოლოგიზაციისა და დეპოლიტიზაციის ცნებათა შემოტანა და მათით მანიპულირება არაა საკმარისი.
ფორმაციათა თეორია, იდეოლოგია და პოლიტიკა ერთმანეთს გადაჭდობილია. ეს ერთიანი რაციონალური მთლიანობაა. ფორმაცია ყოველთვის რაციონალიზმს ემყარება. აი, ჰანტინგტონის თეორიაში კი რაციონალიზმს ეკარგება მკაცრი მეცნიერული სახე და ირაციონალურ დისკურსს ფართო ასპარეზი ეძლევა. ეს იმიტომ, რომ ჰანტინგტონთან საწარმოო ურთიერთობანი კი არ განსაზღვრავენ მეტად ისტორიის მსვლელობას, არამედ _ რელიგიური იდეები. ამრიგად, დაირღვა ევროპული ისტორიოგრაფიის, პოლიტიკის, ღვთისმეტყველების იდეა ისრისებური, მუდამ წინმსწრაფი, პროგრესისტული დროის შესახებ და მოხდა აღმოსავლური წრიული დროის იდეასთან - იუგებთან დაბრუნება.
ძალაუფლებას არასოდეს შეუძლია იყოს ნეიტრალური იდეოლოგიის მიმართ, საზოგადოების მიმართ, როგორც ჩვენ გვარწმუნებდნენ ანტისაბჭოთა დისიდენტები. ძალაუფლება (ფორმაცია), იდეოლოგია და საზოგადოება დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების სახელით ერთმანეთს ვერ განეყოფიან. თუ დასავლეთში ძალაუფლება იდეოლოგიურად ნეიტრალურია, რატომღა იქცა გარდაქმნის დოქტრინის დროს ორ სისტემას შორის დაწყებული დიალოგი დასავლეთის მონოლოგად? თუ თავისუფალი ბაზარი დეიდეოლოგიზებულია, რატომღა ახვევს თავს დასავლეთი მთელ მსოფლიოს ისტორიის დასასრულის ფუკუიამასეულ კონცეპციას? თუ ძალაუფლება განყენებული იქნება იდეოლოგიისაგან, საზოგადოებისაგან და იქნება მხოლოდ თავისუფალი ბაზრის დანამატი, როგორღა ერქმევა მას ძალაუფლება? რა გარანტია გვაქვს, რომ ტოტალური თავისუფალი ბაზარი ამ თავის დანამატს არ გააუქმებს? რატომ არის, რომ ტოტალიზაცია, უნივერსალიზაცია და აბსოლუტიზაცია ყოველთვის ერთ სინონიმურ მწკრივად ყალიბდება?
დისიდენტები გვასწავლიდნენ, რომ დასავლეთში ბიზნესი პოლიტიკისაგან თავისუფალია. სინამდვილეში, ბიზნესი დასავლეთშიც და აქაც, არა მხოლოდ პოლიტიკის მოკავშირეა, არამედ თვითონაა პირველი პოლიტიკა.
ფორმაციული თეორიის ლოგიცირებადი კონსტრუქციების რეპრესიული ბუნება იმით გამოიხატება, რომ ისინი აიძულებენ ადამიანს სცნოს ამ კონსტრუქციათა აბსოლუტისტური ხასიათი. ე.ი. აქ კულტურათა შორის არსებული განსხვავებები ნიველირებულია, მნიშვნელობაწართმეულია. ფორმაციული ლოგიკის თანახმად, რევოლუცია ევროპის გარდა აზიაშიც უნდა მოხდეს, იმის მიუხედავად, არის თუ არა აზიაში საწარმოო ურთიერთობები ისე განვითარებული, როგორც ევროპაში.
განმანათლებლობა კულტურათა პოზიტიურ ნიველირებას ახდენდა. ყველა კულტურა თანასწორია და მათი ჩამორჩენილობა დაიძლეოდა საგანმანათლებლო საყოველთაობით. ჩამორჩენილ კულტურებს განმანათლებლური კონცეპტების საკუთარი ინტერპრეტირების გზით, შეეძლოთ გათანასწორებოდნენ განვითარებულ კულტურებს. განმანათლებლური კონცეპტების საყოველთაობა ახდენდა რასობრივი და რელიგიური განსხვავებების ნეიტრალიზებას. ყველა ხალხისათვის, რომელიც მონაწილეობდა დიდ საგანმანათლებლო პროექტში და ირჩევდა სოციალისტურ ან კაპიტალისტურ ორიენტაციას, იოლდებოდა კულტურული თვითიდენტიფიკაციის საკითხის გადაწყვეტა. საგანმანათლებლო პროექტში მონაწილე კულტურები ახალ სიცოცხლეს იძენდნენ, გამოდიოდნენ ფოსილიზაციის მდგომარეობიდან. სამეცნიერო-ტექნიკური მესიანიზმი ყველა კულტურაში მკვიდრდებოდა და მაგალითად, კოსმოსში ადამიანის პირველ გაფრენას აზიის ქვეყნებში ისეთივე აღტაცებით ხვდებოდნენ, როგორც ევროპაში.
იქმნებოდა ყველასათვის საერთო, განმანათლებლური, ისრისებური, პროგრესისტული დრო. ევროპის ხალხების რევოლუციური ბრძოლის პრინციპები აზიელი ხალხებისთვისაც იყო მნიშვნელოვანი. საგანმანათლებლო უნივერსალიზმი ქრისტიანული ფინალიზმის სეკულარიზებული და რაციონალიზებული სახე იყო. შესაბამისად, პროგრესიზმში თავს იჩენდა ქრისტიანული მოლოდინის იდეა. აქ ყურადღებას გავამახვილებთ ერთ პარადოქსულ ვითარებაზე: განმანათლებლობა დაკავშირებულია ქრისტიანობასთან. ის მისი გაგრძელებაა. მხოლოდ დასავლეთში მოხდა ისე, რომ ისტორიული პერსპექტივა მოძიებულ იქნა რელიგიის რადიკალური სეკულარიზების გზით. განმანათლებლობის უზურპაცია დასავლეთის მიერ, ზემოაღნიშნული პარადოქსული ვითარების გამო, ნიშნავს ქრისტიანობის მარცხს. ასევე ოქტომბრის ბოლშევიკური რევოლუცია არის ქრისტიანობის გაგრძელება და არა მისი შეწყვეტა. ოქტომბრის რევოლუციის უარყოფა იწვევს ქრისტიანობის იდეურ მარცხს, ისტორიული პერსპექტივის დახურვას რუსეთისათვის. რუსეთი დღეს დგას ფორმაციის უდიდესი პრობლემის გადაწყვეტის წინაშე. დასავლეთმა რუსეთს უარი უთხრა საგანმანათლებლო პროექტში შემდგომ მონაწილეობაზე. ევრაზიის ხალხებს დასავლურმა დემოკრატიამ ყველა იმედი გაუცრუა და ვერ მისცა მათ ის, რასაც ჰპირდებოდა. რუსეთის მიერ შექმნილი ფორმაციულ - ცივილიზაციური სინთეზი იქნებოდა ის პირველი ახალი პრეცედენტი, რომელიც შემდეგ სხვა ასეთი პრეცედენტების გენერირებას გამოიწვევდა მთელ კონტინენტზე. თუ რუსეთი ამას ვერ შეძლებს, ევროპეიზმისა და დასავლური ცივილიზაციის დასასრული გარდაუვალია. ამერიკულ ნეოკონსერვატიზმს ამ კატასტროფის თავიდან აცილება არ შეუძლია.
ფრანგი განმანათლებლები იყვნენ ქრისტიანობის რადიკალური კრიტიკოსები, მაგრამ ქრისტიანობიდან გადავიდა განმანათლებლობაში ორთოიდული დროის მოძღვრება, რომელიც გამოიხატება პროგრესის ცნებაში. პროგრესი სულ წინ მიდის. ის ციკლური და წრიული არაა. პროგრესს მივყავართ ერთიან განათლებულ კაცობრიობამდე. აქ მიზანიც და მისკენ მიმავალი გზაც რაციონალიზებულია. აზროვნების რელიგიური მოტივები იცვლება სეკულარული მოტივებით. მე ვაზროვნებ რაციონალური დასაბუთებისა და დასკვნის მეშვეობით და არ ვისახავ მიზნად ამა თუ იმ რელიგიური დებულების მტკიცებას.
ფორმაციული პროგრესიზმი ცივილიზაციურად, რელიგიურად და ნაციონალურად ნეიტრალური იყო. კავკასიისა და შუა აზიის ხალხებს ისევე შეეძლოთ შეეთვისებინათ საგანმანათლებლო კონცეპტები, როგორც აღმოსავლეთევროპელ ხალხებს.
თანამედროვე დასავლეთი ცივილიზაციური პროგრესიზმისაკენ არის მიდრეკილი. იგი საგანმანათლებლო პროექტის მონოპოლისტად გამოდის. XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის პირველ ნახევარში მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში რევოლუციური, მოდერნისტული ძალები ებრძოდნენ დრომოჭმულ ფეოდალურ ფორმაციას. დღეისათვის დასავლეთი, რომელიც თავს ერთადერთ პროგრესულ ძალად მიიჩნევს, ებრძვის ყველა არადასავლურ კულტურას. ე.ი. დასავლეთისათვის აღარა აქვს მნიშვნელობა იმას, არიან თუ არა ამ კულტურებში განმანათლებლობის გამგრძელებლები. დემოკრატიის ცნება მადეზორიენტირებელ და დესტრუქციულ მნიშვნელობას იძენს და იწყება მისით ისეთი ფართო მანიპულირება, როგორიც აქამდე არ ყოფილა. პროგრესიზმი დასავლეთის მიერაა უზურპირებული. ფორმაციული თეორიის გავლენითაა, რომ კვლავ დაუსრულებლად ლაპარაკობენ მოწინავე, პროგრესულ ძალებზე, რეტროგრადებზე და მათზე, ვინც ვერ დაძლია ძველი, კომუნისტური აზროვნება. მაგრამ თუ დასავლეთი ცივილიზაციური თეორიისაკენ მიიდრიკება, მაშინ ისე გამოდის, რომ დასავლეთი მოწინავეა, ყველა არადასავლური კულტურა კი ჩამორჩენილია. მხოლოდ დასავლეთს შეუძლია განაცხადოს თავისი თავის, როგორც პროგრესული ფინალისტის შესახებ, ილაპარაკოს მთელი კაცობრიობის სახელით და გვაუწყოს ისტორიის დასასრული. გამოთქმებში „მსოფლიო საზოგადოებრიობა“, „ცივილიზებული მსოფლიო“ დასავლეთი მხოლოდ თავის თავს გულისხმობს. ამ გამოთქმებს არსებულ გლობალურ სიტუაციაში არა მხოლოდ რეპრესიული, არამედ სეგრეგაციული აზრი აქვს. აქ უთუოდ უნდა ითქვას, თუ რა ფანდს მიმართავს დასავლეთი პოსტსაბჭოთა სივრცეში ლიბერალურ რეფორმათა ჩავარდნის გამართლებისათვის. დასავლელი ლიბერალები ამ დროს განსჯას იწყებენ არა ფორმაციული, არამედ ცივილიზაციური კატეგორიებით. რუსეთში რეფორმების ჩავარდნისას, ლიბერალები ლაპარაკობენ მართლმადიდებლობაზე, როგორც ტოტალიტარიზმის წყაროზე, ტატარშჩინის გავლენაზე და ა.შ. ე.ი. რეფორმების ჩავარდნისას ბრალი ედება რუს ხალხს, მის ისტორიას. ამავე დროს, სხვა მართლმადიდებლურ ქვეყნებში რეფორმების ჩავარდნისას იქაურ ხალხებზე არ ლაპარაკობენ ისე, როგორც რუსებზე. ამ ხალხების საინფორმაციო საშუალებებში ხელი ეწყობა რუსებზე ძვირის თქმას და მაგ. უკრაინაში, საქართველოში ან ბულგარეთში არავინ სვამს კითხვას - თუ ლიბერალური რეფორმების ჩავარდნაში დასავლეთი ბრალს სდებს მართლმადიდებლობას, რატომ არ სდებს ის ბრალს მართლმადიდებლობას უკრაინაში, საქართველოში და ბიზანტიზმის მემკვიდრე სხვა ქვეყნებში? ლიბერალს, რა თქმა უნდა, პასუხი მზად აქვს და ის გვეტყვის, რომ იგი გულისხმობს მხოლოდ რუსულ მართლმადიდებლობას. მაგრამ მართლმადიდებლობა ერთია და გამოთქმები „რუსული მართლმადიდებლობა“, „ქართული მართლმადიდებლობა“ და ა.შ. მხოლოდ პირობითია და ეს გამოთქმები სულაც არ ნიშნავს რჯულის ფილეტიზაციას.
რუსეთი აფიქრებს დასავლეთს და მას მისი ეშინია, იმიტომ, რომ ბიზანტიური უნივერსალიზმის, რომაიზმის მემკვიდრეთაგან რუსეთი ერთადერთია, რომელსაც შერჩენილი აქვს უდიდესი პოტენცია. აღმოსავლეთ ევროპაში სერბეთს ჰქონდა ასეთი პოტენცია და რაც უყო მას დასავლეთმა, კარგად არის ცნობილი. ეს იყო ცივილიზაციური ანგარიშსწორება, რომელიც ფორმაციული ლექსიკით შეინიღბა.
სხვა იდეური მოწინააღმდეგე დასავლეთისათვის არის ისლამი. ამიტომ, აქაც დასავლეთი მცდელობას არ აკლებს, რომ ისლამი (არა საერთოდ რელიგია, როგორც ეს იყო მარქსის, შემდეგ ლენინის დროს) წარმოაჩინოს ბნელეთის კონფესიად. ბოროტი განზრახვით იქექებიან ისლამის ისტორიაში, იქმნება ისლამის შესწავლის ცენტრები და ა.შ.
დასავლეთივე უწყობს ხელს არადასავლური უნივერსალური კონცეპციის, ამ შემთხვევაში ისლამის პროვოცირებას. დიდი წუხილით უნდა ითქვას, რომ ევროპეიზმის ინვოლუციის გლობალურ ინიციატორად დასავლეთი გამოვიდა. იდეოლოგიურად კი ძალზე ხელსაყრელია მანიქეველური განსჯა, რომ ყოველივე არადასავლური (არაცივილიზებული) არის ბოროტი, ხოლო ყოველივე დასავლური (ცივილიზებული) უთუოდ ყოველთვის კეთილია. ეს ნიშნავს, რომ ნეოლიბერალიზმის ყველა ნეგატიური პრაქტიკა, ყველა მანკიერება დაბრალდება არაცივილიზებულად შერაცხულ მსოფლიოს და ,პირველ რიგში, ისლამურ რადიკალიზმს.
როდესაც ბოლშევიკები ევრაზიაში სოციალიზმს ამკვიდრებდნენ და იყო მრავალი უკიდურესობა და ჩავარდნა, არ საუბრობდნენ კავკასიელთა და შუააზიელთა მძიმე წარსულზე, არაფერი ითქმოდა ამ ხალხების „მონურ მენტალიტეტზე“. ბოლშევიკები ბრალს სდებდნენ არა ისლამს, არამედ საერთოდ რელიგიას, როგორც ხალხის ოპიუმს. ისინი მიზეზებს ეძებდნენ ფეოდალური გადმონაშთებისა და რელიგიური ცრურწმენების გავლენაში. ბოლშევიკების მიერ სასტიკად იკრძალებოდა მაგალითად, უზბეკის, ლეკის ან ქართველის ეთნიკურ თვისებებზე ლაპარაკი. სოციალიზმს ყველა აშენებდა.
დავსვათ ასეთი კითხვა: საქართველოში რეფორმები ჩავარდა და შევარდნაძის რეჟიმი შერცხვა. 12 წლის გასვლის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ყველაფერი თავიდან დასაწყები ყოფილა. მაგრამ რატომ არ ლაპარაკობენ საქართველოს დასავლელი მხარდამჭერნი ქართულ მართლმადიდებლობასა და ხალხზე, როგორც რეფორმების ჩავარდნის მიზეზზე? დასავლეთის შეფასებანი რეჟიმის შეცვლის შემდეგ (2003 წლის ნოემბერი) ხაზგასმულად ფორმაციულია. თურმე, არ ვარგოდა ხელისუფლება და ჭეშმარიტი რეფორმები სწორედ ახლა განხორციელდება. რუსეთის შემთხვევაში კი დასავლეთი ხაზგასმულად ცივილიზაციურ შეფასებებს გამოთქვამს. აქ, ცხადია, რასიზმსა და ირაციონალიზმს დიდი გასაქანი ეძლევა. როგორ განასხვავებენ ამ დროს დასავლელი ლიბერალები რუსულ მართლმადიდებლობას ქართულისაგან?
უდიდესი სიძნელეების წინაშე ვდგავართ და XXI საუკუნის დასაწყისში თავიდან გვაქვს გასარკვევი ფორმაციული და ცივილიზაციური პრობლემები. კლასიკური ლიბერალიზმის პოსტულატებზე მითითება და ტრივიალური მსჯელობანი დემოკრატიაზე ვერ გვშველის.
უმთავრესი სამეცნიერო სიძნელე, რომელიც წარმოიშვა საბჭოთა სისტემის უარყოფის შემდეგ, არის ის, რომ საზოგადოებრივი აზროვნება, პოლიტიკური მეცნიერება დარჩა იმ საყრდენისა და ორიენტირის გარეშე, რასაც საკაცობრიო ისტორიის განვითარების ფორმაციული თეორია ეწოდება. XX საუკუნის 90-იანი წლების ეროვნულ მოძრაობაში იყო ბევრი მცდელობები, რომ საყოველთაო ისტორიის განმარტების მარქსისტული ფორმაციული თეორია და მასთან ერთად მარქსისტულ-ლენინური იდეოლოგია შეცვლილიყო ისტორიის განვითარების რელიგიური თეორიით, რომელიც ქრისტიანობაში ავგუსტინეს "ღვთის ქალაქიდან” იღებს დასაბამს.
მარქსისტული ფორმაციული თეორია საღვთო ისტორიზმის მოძღვრებამ ვერ შეცვალა. პოსტსაბჭოთა ქართულ საზოგადოებრივ აზროვნებაში ჯერ არ მომხდარა იმ სიძნელის გააზრება, რომელიც წარმოშვა ფორმაციული თეორიის უარყოფამ. ეს სიძნელე ვერ დაიძლევა მეცნიერთა მიერ რელიგიის სახელით საბჭოთა ისტორიის გმობით. ამ სიძნელემ და მისი დაძლევის დიდმა აუცილებლობამ კვლავ მთელი სიმწვავით შეგვახსენა თავი ცივილიზაციათა შეჯახების ჰანტინგტონისეული თეორიის გავრცელების შემდეგ. ჰანტინგტონის მეთოდოლოგიური დებულება ცივილიზაციური ომების შესახებ მოწოდებულია შეცვალოს ფორმაციული თეორია და მოგვცეს ევროპული ისტორიოგრაფიისათვის უჩვეულო ისტორიის გაგება. ჰანტინგტონის თეორია რომ, მაგალითად, XX საუკუნის 70-იან ან 80-იან წლებში წარმოშობილიყო, ის ასეთ საერთაშორისო გამოძახილს ვერ ჰპოვებდა. ორი სისტემის - დასავლეთისა და საბჭოთა იმპერიის კონფრონტაცია ფორმაციულ თეორიას უდიდეს სასიცოცხლო ძალას ანიჭებდა და როგორც საბჭოთა, ასევე დასავლური სამეცნიერო აზროვნებისათვის საიმედო ორიენტირს წარმოადგენდა. უმთავრესი, რასაც გულისხმობს ჰანტინგტონის მეთოდოლოგიური დებულება ცივილიზაციური ომების შესახებ, არის ის, რომ დასავლური ნეოლიბერალიზმის ყველა მტკიცებათა მიუხედავად, ახალი ფორმაციის ჩამოყალიბება შეუძლებელია, განმანათლებლობა დასრულდა და ევროპეისტული, რევოლუციონისტური სეკულარიზმის XVIII საუკუნიდან მომდინარე უწყვეტი ხაზი შეწყდა. მაშასადამე, ევროპას აღარ შეუძლია პოზიტიური ფორმაციული მოდელის შექმნა, რომელსაც საკაცობრიო მნიშვნელობა ექნება. პირველ რიგში, ეს უნდა დაინახოს მკვლევარის მახვილმა თვალმა ჰანტინგტონის შესწავლისას, თორემ ცივილიზაციათა შეჯახების თეორია ევროპულ ისტორიის ფილოსოფიაში ჯერ კიდევ ტოინბისთან არსებობდა. (იხ. მისი „ცივილიზაციათა შეჯახება“ 1947 წ.) ტოინბი კი არა მხოლოდ ანგლოსაქსურ, არამედ მთლიანად ევროპულ მეცნიერებაში შერისხული და ტრეტირებული იყო სწორედ იმის გამო, რომ იგი ისტორიის გაგების ფორმაციულ ფარგლებს ძალზე შორს სცდებოდა. არა მხოლოდ ბოლშევიკური, არამედ ევროპული ისტორიოგრაფიის საკვანძო დებულება და ცენტრალური ცნება არის ფორმაციათა ცვლა.
ისტორიოგრაფიაში დამკვიდრებულია აზრი, რომ თავის დროზე, კრიზისული ელინიზმი შეცვალა ქრისტიანობამ, როგორც უფრო მოწინავე მოძღვრებამ. ეს აზრი ისტორიული მოვლენის ფორმაციულ პროკრუსტეს სარეცელში მოქცევის ტიპური ნიმუშია. ელინიზმისა და ადრეული ქრისტიანობის ისტორიის მიუკერძოებელი შესწავლა დაგვანახებს, რომ აზრი კრიზისული ელინიზმის პროგრესული ქრისტიანობით შეცვლის შესახებ, არის ხარკის გაღება ფორმაციული მეთოდოლოგიისათვის, რომელიც მთელი საკაცობრიო ისტორიის მოცვას ისახავს მიზნად და არ უყურებს ცივილიზაციურ, რელიგიურ განსხვავებებს. ე.ი.რელიგიათა ბრძოლას ფორმაციული განვითარების მეთოდოლოგია განიხილავს საზოგადოებრივი წყობილების ცვლის განასერში. ამ გზით რელიგიის მნიშვნელობა ფორმაციულ თეორიაში ძალზე კნინდება. საკვლევი საკითხის ასეთი გამარტივებითა და მეტად უხეში სტანდარტიზაციით მიიღწეოდა ის შედეგი, რომლისკენაც ისწრაფოდა ევროპული რაციონალიზმი. მხოლოდ ამ გზით იყო შესაძლებელი ისტორიულ ხდომილებათა დიდი სიმრავლის სისტემატიზება. ხდომილებათა და მოვლენათა სტანდარტული სისტემატიკა, მისი იძულებითი ხასიათის მიუხედავად, ისტორიოგრაფიაში უდავოდ წინ გადადგმულ ნაბიჯად მიიჩნევა. ფრანგ განმანათლებელთა შემდეგ, XIX საუკუნის ფორმაციულ თეორიაში ითქვა მეცნიერული სიმკაცრით, რომ ისტორია შემეცნებადია, რაციონალიზებადია, ლოგიცირებადია და ისტორიის საღვთისმეტყველო გაგება, ეკლესიის მამათა წმინდა ისტორიზმი უკანა პლანზე გადავიდა.
ისეთი მოვლენა, როგორიცაა თანამედროვე გლობალიზმი, რომელიც ისტორიისათვის მთლად უცნობი ნამდვილად არ არის, არ ექვემდებარება ფორმაციული თეორიის სტანდარტულ სისტემატიკას. გლობალიზმის შესაწავლას აძნელებს ამ მოვლენის სუპრაფორმაციულობა. ეს მოვლენა გვიჩვენებს, რომ კაპიტალი გასცდა კაპიტალიზმს და ნეოლიბერალიზმს, როგორც ფორმაციას. კაპიტალი ფორმაციაზე, საზოგადოებრივ წყობილებაზე მაღლა დადგა. ამავე დროს გლობალიზმი არის ტრანსცივილიზაციური ექსტრემალური მოვლენა და ყველა რელიგიურ მესიანიზმს ის უპირისპირებს ფულის მესიანიზმს. ამიტომ ჰანტინგტონის მეთოდოლოგია, ისევე როგორც ფორმაციული თეორია, გლობალიზმის შესწავლაში ვერ შეგვეწევა.
ყოვლად უსაფუძვლო და გაუმართლებელი იყო 1990-91 წლებში მრავალი საბჭოთა მეცნიერის მიერ გამოთქმული აზრი, რომ მარქსისტული ფორმაციული თეორია არამეცნიერული გამოდგა და მან სოციალისტური სისტემა იზოლაციაში მოაქცია, ჩიხში შეიყვანა. არ მიექცა ყურადღება იმას, რომ ფორმაციული თეორიის გამოყენებით იკვლევდნენ დასავლელი მეცნიერები კაპიტალიზმის გენეზისსა და მთლიანად საკაცობრიო ისტორიას. ეს მეცნიერები სულაც არ ყოფილან მარქსისტები. დასავლური მეცნიერებაც ისევე იყენებს დღემდე საკაცობრიო ისტორიის ფორმაციულ დაყოფას, როგორც ეს ჩვენთვის ცნობილია მარქსისტული ისტორიოგრაფიიდან. აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ არა მარტო მარქსისტული, არამედ ლიბერალური ისტორიოგრაფიაც მიიჩნევს, რომ ევროპული ნაციები წარმოიშვნენ განმანათლებლობის პარადიგმის გავრცელების, კაპიტალისტური ურთიერთობების დამკვიდრებისა და ტექნიკური პროგრესის გაშლის შედეგად XIX საუკუნეში. ცხადია, აქვე იგულისხმება საერთოევროპული რევოლუციური ბრძოლა მონარქიების წინააღმდეგ. ნაციების წარმოშობა ახალ დროში რევოლუციებისაგანაა დავალებული. ეს არამარქსისტულ ევროპაში საკამათო არაა. ნაციათა წარმოშობის ამ საფუძვლიანი თეორიის უარყოფა შუა საუკუნეების რეალიებსა და საეკლესიო სწავლებაზე მითითებით, მეტად სუსტი არგუმენტია. ასეთი უარყოფა ნიშნავს ევროპული რევოლუციონიზმის უარყოფას, რომელიც საერთოა საციალიზმისა და ლიბერალიზმისათვის. ამ უკანასკნელის პლურალისტურმა დამოკიდებულებამ რელიგიის მიმართ არ უნდა გვაფიქრებინოს, რომ ლიბერალიზმი ემიჯნება ევროპული რევოლუციონიზმის წარსულს და ეს რევოლუციონიზმი მხოლოდ სოციალისტების, ათეისტების და ტერორისტების კუთვნილებაა. ქართული საზოგადოებრივი აზროვნების საუბედუროდ, ბევრ მეცნიერს ეს დღემდე არა აქვს შეგნებული და კვლევის დროს მათი აპელაციები რელიგიისადმი მწარე ღიმილის მომგვრელია.
1990-91 და შემდგომ წლებში ყურადღება ყოველთვის ექცეოდა ლიბერალიზმსა და მარქსიზმს შორის განსხვავებათა წინ წამოწევასა და მათ უტრირებას და არა იმ ძალზე არსებითი და დამაფიქრებელი ხასიათის მსგავსებებს, რაც არსებობს ამ ორ ანტაგონისტურ მიმდინარეობას შორის. უტოპიური პროექტივიზმი მარქსიზმის მსგავსად, არის ლიბერალ-დემოკრატიზმის იდეოლოგიაშიც.
ფორმაციულ თეორიას ეფუძნება დღემდე მთელი დასავლური სისტემა, იმის მიუხედავად, რომ ბევრი დასავლელი მეცნიერი კვლევაში იწყებს ჰანტინგტონის ცივილიზაციური მეთოდის გამოყენებას და მეტად თამამ დასკვნებს აკეთებს. ამის დაუნახაობა მკვლევარისათვის დანაშაულია. საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა, სამეწარმეო ინიციატივასა და ინდივიდუალიზმზე ლაპარაკი სულაც არ ნიშნავს ფორმაციულ თეორიაზე მაღლა დადგომასა და ავტომატურად საღვთისმეტყველო წმინდა ისტორიზმის კალაპოტში გადასვლას, იმ სულიერებითა და მადლით ავსებას, რომელიც, ფორმაციული თეორიის უარმყოფელთა თანახმად, ასე გვაკლდა მარქსისტული ათეიზმის ბატონობის დროს. ლიბერალიზმიც ისეთივე მატერიალისტური, ექსტრემისტულ-რაციონალისტური მოძღვრებაა, როგორც მარქსიზმი და შესაბამისად, ის უარს ვერ იტყვის ფორმაციულ თეორიასა და მის იდეოლოგიაზე. ეს არის ყველა იმ საზოგადოების ალგორითმი, რომელნიც ევროპეიზმის ორბიტაში არიან მოქცეულნი, საგანმანათლებლო პარადიგმიდან ამოდიან და ქრისტიანობის სეკულარიზაციის გზას ადგანან. მარქსიზმი და ლიბერალიზმი ტყუპი ძმები არიან, რომელნიც ახალი დროის ევროპის ისტორიაში ერთმანეთს ემტერებოდნენ. ასე განსაჯა განგებამ. ამ მტრობაში ორივე ძმას ერთი ქილიასტური და მესიანისტური მიზანი აქვს, რაც კიდევ ერთი დასტურია მათი სისხლისმიერი ნათესაობისა.
ერთ-ერთი მახასიათებელი თანამედროვე პოსტსაბჭოთა საზოგადოებრივი აზროვნებისა არის ის, რომ დიალექტიკის ცნება გაქრა სამეცნიერო და პოლიტიკური ლექსიკონიდან, ფილოსოფიიდან. ეს, ცხადია, მარქსიზმის მოყივნების გამოა.
ასე თანდათანობით წარმოვაჩინეთ, რომ ლიბერალიზმი და დასავლური დემოკრატია ეფუძნება ფორმაციულ თეორიას და არა საღვთისმეტყველო ისტორიზმს, როგორც ამის წარმოჩენას ცდილობდა მრავალი ანტიმარქსისტი. ლიბერალიზმი ფორმაციული მოძღვრებაა და მაშასადამე მას აქვს ყველა ის ნაკლი, რაც გააჩნდა სოციალიზმს. ლიბერალიზმი სოციალიზმის მსგავსად, რეპრესიული ლოგიკითა და ექსტრემისტული რაციონალიზმით ცდილობს სამყაროს მოწყობასა და ახალი ადამიანის შექმნას. თანამედროვე ნეოლიბერალიზმმა გაზარდა ექსპერიმენტალიზმი ადამიანთან მიმართებაში. ეს გულისხმობს, რომ ყველაფერი შემეცნებადი და მანიპულირებადია. ექსპერიმენტის ცნება XX საუკუნის 90-იან წლებში ბოლშევიზმის გმობისათვის იქნა გამოყენებული. ამ გმობაში ის იგულისხმებოდა, რომ ბოლშევიზმის საწინააღმდეგო ლიბერალიზმი სულიერ ცხოვრებას, ბუნებით ყოფას მოიტანდა. მაგრამ ბოლშევიზმის დამარცხების შემდეგ ექსპერიმენტი და რეპრესიული ლოგიკა გაგრძელდა. ადამიანი ისევ სისტემის ჭანჭიკია და არასწორი გამოდგა აზრი, რომ მხოლოდ სოციალიზმსა და მარქსიზმს ახასიათებდა ბოლშევიკთა ნათქვამი „შეუცვლელი ადამიანი არ არსებობს“. ამავე გამოთქმას იმეორებენ ლიბერალებიც, რათა დაჩქარდეს მათთვის სანუკვარი ახალი ადამიანის შექმნა. თანამედროვე გლობალიზმი, რომელიც მხოლოდ დაიწყო, არა მხოლოდ ლიბერალიზმის, არამედ დასავლური ცივილიზაციის უკანასკნელი დიდი ექსპერიმენტია.
ზემოთ მოყვანილი ფაქტები გვიჩვენებენ, რომ ფორმაციულ თეორიას აკრიტიკებენ როგორც მეცნიერულად, ასევე კონიუნქტურულადაც, რაც ბევრზე ბევრ გაუგებრობას ამკვიდრებს. ჰანტინგტონის ცივილიზაციური მეთოდოლოგია, რომელშიც არ არის კაპიტალური ფილოსოფიური ინოვაცია, გაჩნდა მხოლოდ საბჭოთა სისტემის დამარცხების შემდეგ. ჰანტინგტონის თეორია არის ტოინბისეული კონცეპტის რეაქტივაცია ლიბერალიზმისათვის უჩვეულო ახალ სიტუაციაში. გვერდიგვერდ მოდიოდნენ ისტორიაში ლიბერალიზმი და სოციალიზმი 1991 წლის 21 აგვისტომდე - დიდი საბჭოთა იმპერიის დაშლამდე. მარტოდ დარჩენილმა ლიბერალიზმმა ვეღარ შეძლო ფორმაციული თეორიის პრიმატის დაცვა. გამარჯვებულ ლიბერალიზმს გაუჭირდა მარტოდ ყოფნა. ლიბერალიზმიც და მარქსიზმიც ევროპისა და მთლიანად დასავლური ცივილიზაციის ორი ხელი და ორი თვალია. რაციონალური ტოტალიტარიზმის აკვანი ახალი დროის, დეკარტის შემდგომი ევროპაა და არა თათრულ-მონღოლური რუსეთი. მანამდე ევროპაში საღვთო ტოტალიტარიზმი იყო, რომელთანაც რევოლუციონიზმი 1789 წლიდან 1917 წლამდე იბრძოდა.
ფორმაციულობა ისტორიის გააზრებაში აუცილებლად გულისხმობს გლობალურ უნიფორმიზაციას. ფორმაციულ ფარვატერში მდგომი თეორეტიკოსისა და პრაქტიკოსისათვის ისტორიული კანონზომიერება ყველა კულტურაში ერთნაირად მოქმედებს. ფორმაციულობა ასევე გულისხმობს იდეურ მონოპოლიზმსა და ავტორიტარიზმს, მექანიციზმის დამკვიდრებას საზოგადოებრივ ურთიერთობებში. აქედან აუცილებლად გამომდინარეობს ის, რომ ნებისმიერი პროგრესიზმი იდეოლოგიაა, სამყაროს მოწყობის რაციონალური პროექტი (ლიბერალიზმი ან სოციალიზმი) უთუოდ იდეოლოგიურია. ეს რომ ასეა და სხვაგვარად ვერ იქნება, წარმოჩნდა დღევანდელი ამერიკული ნეოკონსერვატიზმის, ევროპის პოლიტიკური ელიტის, მთლიანად დასავლური დემოკრატიის ყველა განაცხადსა და ქმედებაში.
მარქსიზმის განმაქიქებელ საბჭოთა მეცნიერებს 1990 წლიდან მიაჩნდათ, რომ ლიბერალიზმისათვის დამახასიათებელი პლურალიზმი და რელიგიისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულება იყო ის უეჭველი და წყალგაუვალი ფაქტორი, რომელიც პოსტსაბჭოთა ხალხებს დაეხმარებოდა როგორც სულიერების, ასევე საბაზრო სიუხვის მიღწევაში. ფიქრობდნენ, რომ ეს მოხდებოდა ისე, რომ დასავლური პროექტი არ გადაიხრებოდა უკიდურესობისაკენ. სინამდვილეში აღმოჩნდა, რომ ლიბერალიზმი თითქმის სიტყვასიტყვით იმეორებს ყველა იმ უკიდურესობას, რომელიც მარქსისტულ თეორიას ახასიათებდა. დისიდენტობა და ინტელიგენცია მიიჩნევდა, რომ ლიბერალ-დემოკრატიული სისტემა პოსტსაბჭოთა სივრცეში გაათკეცებული ძალით მუდმივად მოახდენდა ახალ-ახალი პრეცედენტების გენერაციას, დაამკვიდრებდა PROSPERITY-ს. მაგრამ სისტემას ამის გაკეთება მხოლოდ საგანმანათლებლო პარადიგმასთან უწყვეტ კავშირში შეეძლო. პოსტსაბჭოთა სივრცეში დასავლეთმა განახორციელა ვესტერნიზაცია საგანმანათლებლო უნივერსალიების შეკვეცის ხარჯზე. საბჭოთა ბანაკი სწორედ საგანმანათლებლო პარადიგმას ავითარებდა არასლავურ ქვეყნებსა და საზღვარგარეთულ აზიაში.
სადღეისო ვესტერნიზაცია განმანათლებლური პროექტის გაუქმებასთან ერთად ამკვიდრებს კონსიუმერულ რადიკალიზმსა და მასობრივ ელიტიზმს. პოსტსაბჭოთა სივრცის ვესტერნიზაცია არ არის დასავლეთის მიერ ესტაფეტის მიღება საბჭოთა კავშირისაგან და საგანმანათლებლო პროექტის გაგრძელება. საბჭოთა იმპერიის დაშლას უნდა მივეყვანეთ პოლიცენტრულ გლობალიზმთან და არა ნეოკონსერვატორთა მიერ ინსპირირებულ გლობალიზმთან, როდესაც თვით ევროპაც კი კნინდება.
ერთადერთი რეალობა ეკონომიკური ძალაუფლებაა, რომელიც გლობალიზმის გზით აბსოლუტიზაციისაკენ მიისწრაფის. ერთადერთი ონტოლოგია კაპიტალია. ფულია ყოფიერება და ის განსაზღვრავს ცნობიერებას. ერთადერთი აქსიოლოგია არის მოგება. ასეთი ინტენსივობის საბაზრო რადიკალიზმი ისტორიაში არ არსებულა. ექსპროპრიატორული და სავახშო-სპეკულაციური კაპიტალი ადამიანის ფაქტორს უარყოფს. დეტერიტორიალიზებული ვირტუალური ეკონომიკა სუვერენიტეტებს არად აგდებს. სუვერენიტეტი აბსოლუტურ მარკეტიზაციას მხოლოდ ხელს უშლის. ბიზნესია ერთადერთი კულტურა, ერთადერთი ეთიკა. კულტურა და ინტელიგენცია, როგორც სულიერი ძალაუფლების გამოხატულება, ვერ იღებს სანქციას ბაზრისაგან, კაპიტალისაგან. საბაზრო ტესტირებასა და სელექციას კულტურა და რელიგია ვერ უძლებენ. დასავლეთის მიერ საგანმანათლებლო პროექტის დახურვის შემდეგ, საბაზრო ევთანაზია რადიკალური რეფორმების სახელით ბარბარიზაციისა და სოციალური ენტროპიისათვის სწირავს მთელ რიგ ხალხებს. ამას დღეს უკვე მრავალ ადგილას ვხედავთ.
ნუ დავივიწყებთ, რომ ორი სისტემის გლობალური დაპირისპირების დროს, XX ს. 40-80-იან წლებში, კაპიტალიზმსა და სოციალიზმს შორის არსებული ანტაგონიზმი ამართლებდა და ანეიტრალებდა ევროპული რაციონალიზმის, ფორმაციული თეორიის უკიდურესობებს - იდეურ მონოპოლიზმს, რეპრესიულ ლოგიკას. ამავე დროს, სწორედ ფორმაციული თეორიით აღჭურვილმა ევროპელმა კოლონიზატორმა, რუსმა ბოლშევიკმა და ამერიკელმა ექსპანსიონისტმა საგანმანათლებლო კულტურტრეგერობა გაიტანეს აზიისა და აფრიკის უშორეს კუთხეებსა და ოკეანის სივრცეებში. სწორედ ფორმაციულმა უნიფორმიზმმა დაძლია მრავალი ხალხის საუკუნოვანი ჩამორჩენილობა.
კი, აკრიტიკებენ ფორმაციულ თეორიას ამ უნიფორმიზმის, მექანიციზმისა და იძულებითი ხასიათის, ასევე მეტისმეტი სქემატურობის გამო და ამ დროს სულიერებასა და რელიგიაზე მიუთითებენ, საუბრობენ სხვადასხვა ხალხებისა და მათი ტრადიციების, კულტურების უნიკალობაზე, მაგრამ არ უნდა დავივიწყოთ, რომ მრავალ ხალხს არ ჰქონია ისტორია, რომ მრავალი კულტურა მხოლოდ და მხოლოდ ორიგინალური, იმპერიული კულტურის პერიფერიული პლაგიატი და იმიტაცია იყო. თვით ეს ორიგინალური, იმპერიული კულტურები (არაბულ-სპარსული, ინდური, ჩინური) ხანგრძლივ სტაგნაციას განიცდიდნენ. ფორმაციული თეორიის ლოგიკამ ყველა ხალხი და ყველა კულტურა განვითარების ერთიან მაინსტრიმში მოაქცია. სხვაგვარად ევროპეისტული პროზელიტიზმი და საგანმანათლებლო კულტურტრეგერობა წარმოუდგენელი იყო.
ზემოთ ვთქვით, რომ ლიბერალიზმიც ისეთივე მატერიალისტური მოძღვრებაა და ეყრდნობა ფორმაციულ თეორიას, შესაბამისად, იდეოლოგიას. გავიხსენოთ, რომ გარდაქმნის დოქტრინის გამოცხადების დროიდან (1985 წ.), მსჯელობანი საზოგადოების დეიდეოლოგიზაციასა და დეპოლიტიზაციაზე ფორმაციული თეორიის უარყოფასთან ერთად მიმდინარეობდა. მაგრამ ფორმაციული თეორიის უარყოფისათვის დეიდეოლოგიზაციისა და დეპოლიტიზაციის ცნებათა შემოტანა და მათით მანიპულირება არაა საკმარისი.
ფორმაციათა თეორია, იდეოლოგია და პოლიტიკა ერთმანეთს გადაჭდობილია. ეს ერთიანი რაციონალური მთლიანობაა. ფორმაცია ყოველთვის რაციონალიზმს ემყარება. აი, ჰანტინგტონის თეორიაში კი რაციონალიზმს ეკარგება მკაცრი მეცნიერული სახე და ირაციონალურ დისკურსს ფართო ასპარეზი ეძლევა. ეს იმიტომ, რომ ჰანტინგტონთან საწარმოო ურთიერთობანი კი არ განსაზღვრავენ მეტად ისტორიის მსვლელობას, არამედ _ რელიგიური იდეები. ამრიგად, დაირღვა ევროპული ისტორიოგრაფიის, პოლიტიკის, ღვთისმეტყველების იდეა ისრისებური, მუდამ წინმსწრაფი, პროგრესისტული დროის შესახებ და მოხდა აღმოსავლური წრიული დროის იდეასთან - იუგებთან დაბრუნება.
ძალაუფლებას არასოდეს შეუძლია იყოს ნეიტრალური იდეოლოგიის მიმართ, საზოგადოების მიმართ, როგორც ჩვენ გვარწმუნებდნენ ანტისაბჭოთა დისიდენტები. ძალაუფლება (ფორმაცია), იდეოლოგია და საზოგადოება დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების სახელით ერთმანეთს ვერ განეყოფიან. თუ დასავლეთში ძალაუფლება იდეოლოგიურად ნეიტრალურია, რატომღა იქცა გარდაქმნის დოქტრინის დროს ორ სისტემას შორის დაწყებული დიალოგი დასავლეთის მონოლოგად? თუ თავისუფალი ბაზარი დეიდეოლოგიზებულია, რატომღა ახვევს თავს დასავლეთი მთელ მსოფლიოს ისტორიის დასასრულის ფუკუიამასეულ კონცეპციას? თუ ძალაუფლება განყენებული იქნება იდეოლოგიისაგან, საზოგადოებისაგან და იქნება მხოლოდ თავისუფალი ბაზრის დანამატი, როგორღა ერქმევა მას ძალაუფლება? რა გარანტია გვაქვს, რომ ტოტალური თავისუფალი ბაზარი ამ თავის დანამატს არ გააუქმებს? რატომ არის, რომ ტოტალიზაცია, უნივერსალიზაცია და აბსოლუტიზაცია ყოველთვის ერთ სინონიმურ მწკრივად ყალიბდება?
დისიდენტები გვასწავლიდნენ, რომ დასავლეთში ბიზნესი პოლიტიკისაგან თავისუფალია. სინამდვილეში, ბიზნესი დასავლეთშიც და აქაც, არა მხოლოდ პოლიტიკის მოკავშირეა, არამედ თვითონაა პირველი პოლიტიკა.
ფორმაციული თეორიის ლოგიცირებადი კონსტრუქციების რეპრესიული ბუნება იმით გამოიხატება, რომ ისინი აიძულებენ ადამიანს სცნოს ამ კონსტრუქციათა აბსოლუტისტური ხასიათი. ე.ი. აქ კულტურათა შორის არსებული განსხვავებები ნიველირებულია, მნიშვნელობაწართმეულია. ფორმაციული ლოგიკის თანახმად, რევოლუცია ევროპის გარდა აზიაშიც უნდა მოხდეს, იმის მიუხედავად, არის თუ არა აზიაში საწარმოო ურთიერთობები ისე განვითარებული, როგორც ევროპაში.
განმანათლებლობა კულტურათა პოზიტიურ ნიველირებას ახდენდა. ყველა კულტურა თანასწორია და მათი ჩამორჩენილობა დაიძლეოდა საგანმანათლებლო საყოველთაობით. ჩამორჩენილ კულტურებს განმანათლებლური კონცეპტების საკუთარი ინტერპრეტირების გზით, შეეძლოთ გათანასწორებოდნენ განვითარებულ კულტურებს. განმანათლებლური კონცეპტების საყოველთაობა ახდენდა რასობრივი და რელიგიური განსხვავებების ნეიტრალიზებას. ყველა ხალხისათვის, რომელიც მონაწილეობდა დიდ საგანმანათლებლო პროექტში და ირჩევდა სოციალისტურ ან კაპიტალისტურ ორიენტაციას, იოლდებოდა კულტურული თვითიდენტიფიკაციის საკითხის გადაწყვეტა. საგანმანათლებლო პროექტში მონაწილე კულტურები ახალ სიცოცხლეს იძენდნენ, გამოდიოდნენ ფოსილიზაციის მდგომარეობიდან. სამეცნიერო-ტექნიკური მესიანიზმი ყველა კულტურაში მკვიდრდებოდა და მაგალითად, კოსმოსში ადამიანის პირველ გაფრენას აზიის ქვეყნებში ისეთივე აღტაცებით ხვდებოდნენ, როგორც ევროპაში.
იქმნებოდა ყველასათვის საერთო, განმანათლებლური, ისრისებური, პროგრესისტული დრო. ევროპის ხალხების რევოლუციური ბრძოლის პრინციპები აზიელი ხალხებისთვისაც იყო მნიშვნელოვანი. საგანმანათლებლო უნივერსალიზმი ქრისტიანული ფინალიზმის სეკულარიზებული და რაციონალიზებული სახე იყო. შესაბამისად, პროგრესიზმში თავს იჩენდა ქრისტიანული მოლოდინის იდეა. აქ ყურადღებას გავამახვილებთ ერთ პარადოქსულ ვითარებაზე: განმანათლებლობა დაკავშირებულია ქრისტიანობასთან. ის მისი გაგრძელებაა. მხოლოდ დასავლეთში მოხდა ისე, რომ ისტორიული პერსპექტივა მოძიებულ იქნა რელიგიის რადიკალური სეკულარიზების გზით. განმანათლებლობის უზურპაცია დასავლეთის მიერ, ზემოაღნიშნული პარადოქსული ვითარების გამო, ნიშნავს ქრისტიანობის მარცხს. ასევე ოქტომბრის ბოლშევიკური რევოლუცია არის ქრისტიანობის გაგრძელება და არა მისი შეწყვეტა. ოქტომბრის რევოლუციის უარყოფა იწვევს ქრისტიანობის იდეურ მარცხს, ისტორიული პერსპექტივის დახურვას რუსეთისათვის. რუსეთი დღეს დგას ფორმაციის უდიდესი პრობლემის გადაწყვეტის წინაშე. დასავლეთმა რუსეთს უარი უთხრა საგანმანათლებლო პროექტში შემდგომ მონაწილეობაზე. ევრაზიის ხალხებს დასავლურმა დემოკრატიამ ყველა იმედი გაუცრუა და ვერ მისცა მათ ის, რასაც ჰპირდებოდა. რუსეთის მიერ შექმნილი ფორმაციულ - ცივილიზაციური სინთეზი იქნებოდა ის პირველი ახალი პრეცედენტი, რომელიც შემდეგ სხვა ასეთი პრეცედენტების გენერირებას გამოიწვევდა მთელ კონტინენტზე. თუ რუსეთი ამას ვერ შეძლებს, ევროპეიზმისა და დასავლური ცივილიზაციის დასასრული გარდაუვალია. ამერიკულ ნეოკონსერვატიზმს ამ კატასტროფის თავიდან აცილება არ შეუძლია.
ფრანგი განმანათლებლები იყვნენ ქრისტიანობის რადიკალური კრიტიკოსები, მაგრამ ქრისტიანობიდან გადავიდა განმანათლებლობაში ორთოიდული დროის მოძღვრება, რომელიც გამოიხატება პროგრესის ცნებაში. პროგრესი სულ წინ მიდის. ის ციკლური და წრიული არაა. პროგრესს მივყავართ ერთიან განათლებულ კაცობრიობამდე. აქ მიზანიც და მისკენ მიმავალი გზაც რაციონალიზებულია. აზროვნების რელიგიური მოტივები იცვლება სეკულარული მოტივებით. მე ვაზროვნებ რაციონალური დასაბუთებისა და დასკვნის მეშვეობით და არ ვისახავ მიზნად ამა თუ იმ რელიგიური დებულების მტკიცებას.
ფორმაციული პროგრესიზმი ცივილიზაციურად, რელიგიურად და ნაციონალურად ნეიტრალური იყო. კავკასიისა და შუა აზიის ხალხებს ისევე შეეძლოთ შეეთვისებინათ საგანმანათლებლო კონცეპტები, როგორც აღმოსავლეთევროპელ ხალხებს.
თანამედროვე დასავლეთი ცივილიზაციური პროგრესიზმისაკენ არის მიდრეკილი. იგი საგანმანათლებლო პროექტის მონოპოლისტად გამოდის. XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის პირველ ნახევარში მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში რევოლუციური, მოდერნისტული ძალები ებრძოდნენ დრომოჭმულ ფეოდალურ ფორმაციას. დღეისათვის დასავლეთი, რომელიც თავს ერთადერთ პროგრესულ ძალად მიიჩნევს, ებრძვის ყველა არადასავლურ კულტურას. ე.ი. დასავლეთისათვის აღარა აქვს მნიშვნელობა იმას, არიან თუ არა ამ კულტურებში განმანათლებლობის გამგრძელებლები. დემოკრატიის ცნება მადეზორიენტირებელ და დესტრუქციულ მნიშვნელობას იძენს და იწყება მისით ისეთი ფართო მანიპულირება, როგორიც აქამდე არ ყოფილა. პროგრესიზმი დასავლეთის მიერაა უზურპირებული. ფორმაციული თეორიის გავლენითაა, რომ კვლავ დაუსრულებლად ლაპარაკობენ მოწინავე, პროგრესულ ძალებზე, რეტროგრადებზე და მათზე, ვინც ვერ დაძლია ძველი, კომუნისტური აზროვნება. მაგრამ თუ დასავლეთი ცივილიზაციური თეორიისაკენ მიიდრიკება, მაშინ ისე გამოდის, რომ დასავლეთი მოწინავეა, ყველა არადასავლური კულტურა კი ჩამორჩენილია. მხოლოდ დასავლეთს შეუძლია განაცხადოს თავისი თავის, როგორც პროგრესული ფინალისტის შესახებ, ილაპარაკოს მთელი კაცობრიობის სახელით და გვაუწყოს ისტორიის დასასრული. გამოთქმებში „მსოფლიო საზოგადოებრიობა“, „ცივილიზებული მსოფლიო“ დასავლეთი მხოლოდ თავის თავს გულისხმობს. ამ გამოთქმებს არსებულ გლობალურ სიტუაციაში არა მხოლოდ რეპრესიული, არამედ სეგრეგაციული აზრი აქვს. აქ უთუოდ უნდა ითქვას, თუ რა ფანდს მიმართავს დასავლეთი პოსტსაბჭოთა სივრცეში ლიბერალურ რეფორმათა ჩავარდნის გამართლებისათვის. დასავლელი ლიბერალები ამ დროს განსჯას იწყებენ არა ფორმაციული, არამედ ცივილიზაციური კატეგორიებით. რუსეთში რეფორმების ჩავარდნისას, ლიბერალები ლაპარაკობენ მართლმადიდებლობაზე, როგორც ტოტალიტარიზმის წყაროზე, ტატარშჩინის გავლენაზე და ა.შ. ე.ი. რეფორმების ჩავარდნისას ბრალი ედება რუს ხალხს, მის ისტორიას. ამავე დროს, სხვა მართლმადიდებლურ ქვეყნებში რეფორმების ჩავარდნისას იქაურ ხალხებზე არ ლაპარაკობენ ისე, როგორც რუსებზე. ამ ხალხების საინფორმაციო საშუალებებში ხელი ეწყობა რუსებზე ძვირის თქმას და მაგ. უკრაინაში, საქართველოში ან ბულგარეთში არავინ სვამს კითხვას - თუ ლიბერალური რეფორმების ჩავარდნაში დასავლეთი ბრალს სდებს მართლმადიდებლობას, რატომ არ სდებს ის ბრალს მართლმადიდებლობას უკრაინაში, საქართველოში და ბიზანტიზმის მემკვიდრე სხვა ქვეყნებში? ლიბერალს, რა თქმა უნდა, პასუხი მზად აქვს და ის გვეტყვის, რომ იგი გულისხმობს მხოლოდ რუსულ მართლმადიდებლობას. მაგრამ მართლმადიდებლობა ერთია და გამოთქმები „რუსული მართლმადიდებლობა“, „ქართული მართლმადიდებლობა“ და ა.შ. მხოლოდ პირობითია და ეს გამოთქმები სულაც არ ნიშნავს რჯულის ფილეტიზაციას.
რუსეთი აფიქრებს დასავლეთს და მას მისი ეშინია, იმიტომ, რომ ბიზანტიური უნივერსალიზმის, რომაიზმის მემკვიდრეთაგან რუსეთი ერთადერთია, რომელსაც შერჩენილი აქვს უდიდესი პოტენცია. აღმოსავლეთ ევროპაში სერბეთს ჰქონდა ასეთი პოტენცია და რაც უყო მას დასავლეთმა, კარგად არის ცნობილი. ეს იყო ცივილიზაციური ანგარიშსწორება, რომელიც ფორმაციული ლექსიკით შეინიღბა.
სხვა იდეური მოწინააღმდეგე დასავლეთისათვის არის ისლამი. ამიტომ, აქაც დასავლეთი მცდელობას არ აკლებს, რომ ისლამი (არა საერთოდ რელიგია, როგორც ეს იყო მარქსის, შემდეგ ლენინის დროს) წარმოაჩინოს ბნელეთის კონფესიად. ბოროტი განზრახვით იქექებიან ისლამის ისტორიაში, იქმნება ისლამის შესწავლის ცენტრები და ა.შ.
დასავლეთივე უწყობს ხელს არადასავლური უნივერსალური კონცეპციის, ამ შემთხვევაში ისლამის პროვოცირებას. დიდი წუხილით უნდა ითქვას, რომ ევროპეიზმის ინვოლუციის გლობალურ ინიციატორად დასავლეთი გამოვიდა. იდეოლოგიურად კი ძალზე ხელსაყრელია მანიქეველური განსჯა, რომ ყოველივე არადასავლური (არაცივილიზებული) არის ბოროტი, ხოლო ყოველივე დასავლური (ცივილიზებული) უთუოდ ყოველთვის კეთილია. ეს ნიშნავს, რომ ნეოლიბერალიზმის ყველა ნეგატიური პრაქტიკა, ყველა მანკიერება დაბრალდება არაცივილიზებულად შერაცხულ მსოფლიოს და ,პირველ რიგში, ისლამურ რადიკალიზმს.
როდესაც ბოლშევიკები ევრაზიაში სოციალიზმს ამკვიდრებდნენ და იყო მრავალი უკიდურესობა და ჩავარდნა, არ საუბრობდნენ კავკასიელთა და შუააზიელთა მძიმე წარსულზე, არაფერი ითქმოდა ამ ხალხების „მონურ მენტალიტეტზე“. ბოლშევიკები ბრალს სდებდნენ არა ისლამს, არამედ საერთოდ რელიგიას, როგორც ხალხის ოპიუმს. ისინი მიზეზებს ეძებდნენ ფეოდალური გადმონაშთებისა და რელიგიური ცრურწმენების გავლენაში. ბოლშევიკების მიერ სასტიკად იკრძალებოდა მაგალითად, უზბეკის, ლეკის ან ქართველის ეთნიკურ თვისებებზე ლაპარაკი. სოციალიზმს ყველა აშენებდა.
დავსვათ ასეთი კითხვა: საქართველოში რეფორმები ჩავარდა და შევარდნაძის რეჟიმი შერცხვა. 12 წლის გასვლის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ყველაფერი თავიდან დასაწყები ყოფილა. მაგრამ რატომ არ ლაპარაკობენ საქართველოს დასავლელი მხარდამჭერნი ქართულ მართლმადიდებლობასა და ხალხზე, როგორც რეფორმების ჩავარდნის მიზეზზე? დასავლეთის შეფასებანი რეჟიმის შეცვლის შემდეგ (2003 წლის ნოემბერი) ხაზგასმულად ფორმაციულია. თურმე, არ ვარგოდა ხელისუფლება და ჭეშმარიტი რეფორმები სწორედ ახლა განხორციელდება. რუსეთის შემთხვევაში კი დასავლეთი ხაზგასმულად ცივილიზაციურ შეფასებებს გამოთქვამს. აქ, ცხადია, რასიზმსა და ირაციონალიზმს დიდი გასაქანი ეძლევა. როგორ განასხვავებენ ამ დროს დასავლელი ლიბერალები რუსულ მართლმადიდებლობას ქართულისაგან?
უდიდესი სიძნელეების წინაშე ვდგავართ და XXI საუკუნის დასაწყისში თავიდან გვაქვს გასარკვევი ფორმაციული და ცივილიზაციური პრობლემები. კლასიკური ლიბერალიზმის პოსტულატებზე მითითება და ტრივიალური მსჯელობანი დემოკრატიაზე ვერ გვშველის.
Комментариев нет:
Отправить комментарий